Historia Hufca Lubliniec

Z końcem 1949 roku Związek Harcerstwa Polskiego, wzorowany na przedwojennym harcerstwie zostaje rozwiązany. W jego miejsce powstaje Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej (OHZMP), która wzorowała się w swej strukturze na programie i metodach pracy Organizacji Pionierskiej im. W.I Lenina w Związku Radzieckim. Praca OH była kierowana przez wydziały harcerskie (w późniejszych latach przez wydziały szkolno-harcerskie) w zarządach ZMP. Harcerze kończący szkołę podstawową (7 klasową) wstępowali do ZMP. Drużynami i zastępami kierowali instruktorzy ZMP, nazywani przodownikami i wybierani przez harcerskie rady dziecięce. Organizacja otrzymała duże wsparcie szkoły, w wielu szkołach utrzymywano specjalne etaty dla nauczycieli przewodników, lub przydzielano godziny nadliczbowe.

Odznaka OH ZMP, tzw "czuwajka",
miała zastąpić ona krzyż harcerski po likwidacji ZHP w 1949r.

OH w masowej skali inicjowała i organizowała prace społeczne drużyn dla szkoły i środowiska. Nową dziedziną pracy stały się masowe konkursy takie jak: "Konkurs Czytelniczy, Festiwal Dziecięcych Zespołów Artystycznych, Wystawy Młodych Techników, czy Zloty Młodych Przodowników. OHZMP zainicjowała Harcerska Igrzyska Zimowe i Harcerskie Igrzyska Letnie. To wtedy powstało pismo dla harcerzy "Świat Młodych", które wydawane było aż do 1993r. W końcowych latach istnienia OH zrzeszała około 1,5 mln członków.

W czerwcu 1950r. w Dniu Dziecka cała organizacja złożyła nowe przyrzeczenie na wierność Polski Ludowej i socjalizmowi oraz wprowadzono nowe prawo.

Działalność harcerska w Lublińcu zawsze była pochodną wydarzeń w kraju i na Śląsku, stąd w 1949 roku wielu wartościowych lublinieckich działaczy zawiesiło swoją działalność. Jednak zmiana systemu pracy drużyn i hufca dokonywała się dużo wcześniej. W latach 1948-1950 Hufiec Lubliniec zorganizował, a właściwie zostały mu wyznaczone miejsca na Zgrupowanie Obozów w: Międzyzdrojach (1948r), Suchedniowie(1949r) i Brodnicy (1950r). Podczas tych obozów poza typowo harcerskimi zajęciami, harcerze musieli brać udział w Akcji "Harcerska Służba Polsce", która zakładała podejmowane aktywności polegającej m.in. na odgruzowywaniu i oczyszczaniu ruin, prowadzeniu przedszkoli dla dzieci wiejskich, organizowaniu ambulatoriów dla miejscowej ludności, oczyszczaniu lasów, pielęgnowaniu szkółek leśnych, przecieraniu pasów przeciwpożarowych, niszczeniu stonki ziemniaczanej oraz pomocy w żniwach i sianokosach. Wraz z programem HSP wprowadzono specjalny zestaw sprawności harcerskich.

W tych samym czasie harcerzom zabrania się udziału w uroczystościach związanych z obchodami 3 Uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Jak wspomina druh Anatol Muszała, harcerzom w tym czasie nie wolno było organizować przemarszów ulicami miasta (co było normalną praktyką przed wojną i zaraz po). Harcerze i z tym sobie radzili, idąc tego dnia (3 maja) chodnikami miasta, tak by jedną nogą zawsze kroczyć po ulicy:) Natomiast aktywnie mieli włączać się w obchody 1 Maja. 

Harcerze OHZMP podczas pochodu 1 Maja 1951r.
z lewej strony druh Marian Ożarowski

W 1950r. Komendantem Powiatowym zostaje druh phm Roman Bieniek, który od 1945r. był czynnym harcerzem Hufca Lubliniec, początkowo w I Męskiej Drużynie Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki działającej przy lublinieckim gimnazjum, a od 1946r. w VII Drużynie Harcerskiej im. Józefa Lompy działającej przy Państwowym Zakładzie Wychowawczym dla Dzieci Głuchych nr 1 w Lublińcu i pełnił tam funkcję najpierw zastępowego, a od 20 października 1947r drużynowego. W 1948r. został członkiem Komendy Hufca - zastępcą ówczesnego Komendanta Hufca Lubliniec, druha Mariana Ożarowskiego. 

Druh Roman Bieniek, po prawej
z Czesławem Okrętem na obozie w Międzyzdrojach 1948r.

6 czerwca 1950r. po wcześniejszych przygotowaniach w szkołach, odbyło się w całym powiecie uroczyste przyrzeczenie, w którym wzięło udział 1150 dzieci. Podczas uroczystości "Ogniwa" (czyli wcześniejsze zastępy harcerskie) zorganizowały zabawy taneczne, sportowe oraz zabawy dla dzieci.

Pod koniec 1950r. do OHZMP na terenie powiatu lublinieckiego należało ponad 3 tysiące dzieci w wieku szkolnym, co stanowiło 1/4 wszystkich dzieci w tym wieku zamieszkałych na terenie powiatu.

Zastępy (odpowiednik wcześniejszych drużyn) za swoich patronów obierały bohaterów socjalistycznych takich jak: Hanka Sawicka, Wincenty Pstrowski, gen. Karol Świerczewskiego, czy Maksyma Gorkiego, ale pojawiali się też tacy patroni zastępów jak: Adam Mickiewicz, Tadeusz Kościuszko, Józef Lompa czy ksiądz Konstanty Damrot.

Życie harcerskie w tym czasie koncentrowało się na pracach społecznych, takich jak: sadzenie lasu, wykonywanie budek dla ptaków, organizowaniem czasu dla dzieci szczególnie z obszarów wiejskich. Tak powstała np. akcja Lato Wiejskich Drużyn, wraz z "zielonymi przedszkolami", która w późniejszych latach przerodziła się w Nieobozową Akcję Letnią czyli tak popularny "NAL" (1957r.) Walczono o czystość otoczenia "Walka z Królem Śmieciem". Organizowano konkursy czytelnicze, uczono harcerzy wiedzy technicznej i biologicznej, a także "włączano dzieci w krąg ważnych spraw narodu i społeczeństwa". Przeprowadzano zbiórki makulatury i złomu.

Organizacja Harcerska dużą wagę przywiązywała do szeroko rozumianego ruchu. Organizowano - zajęcia gimnastyczne, zawody sportowe, a przede wszystkim - Powiatowe Igrzyska Sportowe, zarówno letnie jak i zimowe, często łączone ze zlotami harcerskimi. Często w takich przypadkach współpracowano z nauczycielami w-f.

Zbiórki harcerskie, zostały zastąpione różnego rodzaju kółkami np.: politechnicznym, technicznych, techniczno-konstrukcyjnymi czy sprawnych rąk. Podczas takich zajęć harcerze wykonywali bieżące naprawy sprzętu szkolnego lub przygotowywali pomoce naukowe.

Oczywiście nie zapomniano o wychowaniu ideowym. Wśród różnych zakładanych celów była: czynna walka o pokój na świecie, wpajanie nienawiści do wrogów socjalizmu, gruntowanie miłości do budowniczych Polski Ludowej czy kształtowanie pierwiastka żołnierskiego.

Jak wcześniej wspomniałem, wielu instruktorów i harcerzy nie kontynuowało swojej przygody z harcerstwem po 1950r. Jednak nie wszyscy porzucili organizację. Aktywnie działał: druh Marian Ożarowski, druhna Marta Binkowska, czy druh Stanisław Wojciechowski. Wszyscy oni starali się, by pomimo ówczesnej sytuacji, prowadzono działalność wychowawczą i wypoczynkową głównie tzw. metodami skautowymi.

Obóz w Brodnicy, druh Marian Ożarowski
wśród młodszych instruktorów

I tak w tym czasie zorganizowano obozy i kolonie: w Brodnicy(1950)r., Rycerki Dolnej(1954r.,1955r.) oraz w Pewli Ślemieńskiej (1956r)

Obóz w Brodnicy - 1950r.

Z działalności Organizacji Harcerskiej na terenie powiatu lublinieckiego nie byli zadowoleni wizytatorzy, którą tak ją opisują: "Ocena terenu jest kiepska. Teren jest autochtoniczny i klerykalny. Brak jest ZMP-owców odpowiednich na Przewodników Zastępów. (...) Mimo to w 39 harcerskich drużynach jest 3 352 członków. (..)." 

W połowie lat 50-tych, rozpoczęła się polityczna odwilż, dotknęła ona także Organizację Harcerską Związku Młodzieży Polskiej. Narastała krytyka Organizacji Harcerskiej ZMP. Zarząd Główny ZMP przestał odcinać się od wszystkiego co „skautowe” i poszukiwał dróg wyjścia z impasu. W maju 1956 roku OH została powoli wydzielona z ZMP, stając się samodzielną organizacją pod nazwą Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej. Podwyższono "wiek harcerski" do lat 16, przywrócono stare nazewnictwo struktur, a także stopnie i sprawności, oraz opracowano nowy "znaczek zucha". W grudniu reaktywowano Związek Harcerstwa Polskiego.

Dnia 9 października 1956 roku odbyła się odprawa aktywu ZMP i działaczy harcerskich, zwołana przez Komendanta Wojewódzkiego OH Józefa Haensela, celem zorganizowania Komendy Powiatowej OHPL w Lublińcu. Dh Haensel omówił wytyczne III Plenum Zarządu Głównego ZMP w sprawie reorganizacji pracy Organizacji Harcerskiej. Mając na względzie uwagi przekazane przez komendanta Haensela w dniu 10 października 1956 roku, przeprowadzono odprawę, na której ustalono skład osobowy Komendy Powiatowej Organizacji Harcerskiej w Lublińcu. Ukonstytuował się on następująco:
- dh Marian Ożarowski jako komendant powiatowy OHPL,
- dh Waldemar Kubat jako zastępca komendanta,
- dh Mieczysław Zakręt jako zastępca komendanta ds. harcerskich,
- dh Stanisław Wojciechowski jako zastępca komendanta ds. zuchowych,
- dhna Irena Klimas jako sekretarz,
- dh Roman Bieniek, dh Alojzy Demarczyk, dh Paweł Jędrysik, dh Ignacy Kotra i dh Ernest Solasz jako członkowie.

Podczas odprawy powołano również Radę Komendy Powiatowej OHPL, w skład której zaproszeni zostali następujący obywatele i dawni działacze harcerscy: Apanowicz, Piotr Benski, Bień, Marta Binkowska, Józef Bryś, Jan Busko, Cembrzyński, Ćmok, Dziuba, Henryk Gaczek, Alojzy Janeczek, T. Jersak, Ignacy Kotra, Maczugowski, Jakub Olszówka, Krystyna Rożniewska, Rudolf Rzemieniecki, Stojewski, Kazimierz Szykowny, Józef Wawrzyńczyk, Kazimierz Zieliński oraz przedstawiciele lublinieckiej jednostki Wojska Polskiego.

Podczas gorącej dyskusji omówiono także zagadnienia organizacyjne, a wśród nich niezmiernie istotne sprawy: stanu majątku, lokalu dla KP OHPL, a także numeracji drużyn harcerskich w powiecie. Równie istotne dla kształtu odradzającego się harcerstwa były kolejne odprawy w ostatnim kwartale 1956 roku, zwłaszcza w kontekście zaplanowanego na grudzień Krajowego Zjazdu Działaczy Harcerskich. Jeszcze w październiku zaczęto planować powstanie drużyn zuchowych przy następujących szkołach powiatu lublinieckiego: Szkoły Podstawowe nr 1 i 2 w Lublińcu, Ośrodek Szkolno – Wychowawczy dla Dzieci Głuchych nr 1 w Lublińcu oraz w szkołach podstawowych w: Kaletach, Koszęcinie, Kalinie i Dobrodzieniu. Komendant Powiatowy OH Marian Ożarowski złożył również prośbę do dyrektora Liceum Ogólnokształcącego w Lublińcu Ludwika Markowiaka oraz do dyrekcji Zespołu Szkół Zawodowych w Lublińcu o odkomenderowanie byłych harcerzy do pracy w drużynach harcerskich, w miejscowościach ich zamieszkania i tym samym zwolnienia niektórych z nich z pracy na rzecz koła ZMP.

Kolejna cenna inicjatywa członków KP OH w Lublińcu to utworzenie i zatwierdzenie na naradzie w dniu 3 XI 1956 r. szczegółowego planu pracy za okres październik – grudzień. Wspomniany plan zawierał m.in. propozycję założenia Harcerskiej Służby Informacji, z odpowiedzialnym za jej pracę Józefem Wawrzyńczykiem. Nastąpiło także wzmocnienie kadry KP OH poprzez przyjęcie do referatu zuchowego druha Augustyna Kopyto. Postanowiono także, że wobec popularności harcerstwa wśród młodzieży należy jak najszybciej przystąpić do odbudowy tej organizacji z wykorzystaniem rozwiązań, które sprawdziły się w byłym ZHP. Wśród wymienionych postulatów najważniejsze dotyczyły podniesienia wieku harcerskiego powyżej 16 lat, co miało odblokować ograniczony rozwój organizacji, uterenowienia form pracy harcerskiej oraz uniezależnienia się OH od skostniałego ZMP. Doskonałą ilustracją atmosfery tamtego spotkania jest zapis protokolarny słów druha Ignacego Kotry: „Ob. Kotra omawiając strukturę organizacyjną harcerstwa, podkreśla […], że O.H. winna być jednostką całkowicie samodzielną tak pod względem organizacyjnym, jak i gospodarczym.”

W dniach 8-10 XII 1956 roku phm Marian Ożarowski uczestniczył w Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi. Burzliwe dyskusje kuluarowe i plenarne doprowadziły do zmiany nazwy Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej na Związek Harcerstwa Polskiego. Odznaką organizacji stał się krzyż harcerski, przywrócony został mundur, metodyka i tradycje byłego ZHP. Jednak funkcje w Głównej Kwaterze objęli również instruktorzy wywodzący się z OH PL – członkowie PZPR. Pozytywnym objawem było to, że Aleksandra Kamińskiego* wybrano przewodniczącym Naczelnej Rady Harcerskiej. Istotnym dla dalszego funkcjonowania ZHP była także uchwalona na Zjeździe „Deklaracja Ideowa ZHP”, w której określano harcerstwo jako organizację świecką, pracującą jednak pod ideowym przewodnictwem PZPR.

Opracowano na podstawie:
Harcerstwo na terenie miasta Lublińca w latach 1920-1975, Kraków 2000 - J.Bula
Historia Hufca Lubliniec 1945-1975 - druh Henryk Pietrek
Archiwum Hufca Lubliniec
Protokoły Protokoły Komendy Powiatowej Organizacji Harcerskiej w Lublińcu
Archiwum Państwowe w Katowicach - dokumentacja Hufca Lubliniec

Zdjęcia:
Archiwum Hufca Lubliniec