Paulina Maciejowska
Paulina Maciejowska urodziła się 3 lutego 1899r. w Kowlu (dzisiaj Ukraina) w rodzinie Piotra i Janiny z domu Miszewskiej. Paulina miała starszą siostrę Zofię, oraz młodszego brata Bohdana. Początkowo rodzina Maciejowskich mieszka w Warszawie, następnie aż do 1903r. przenosi się z miejsca na miejsce, za sprawą pracy jaką otrzymał Piotr Maciejowski(technik drogowy) najpierw przy budowie Koleji Nadwiślańskiej, a następnie trasy Kowel-Kijów. W 1903r. cala rodzina osiedla się w Płocku (rodzinnym mieście pani Janiny Miszewskiej Maciejowskiej) i zamieszkuje najprawdopodobniej przy ulicy Królewieckiej 17.
W Płocku Paulina rozpoczyna swoją edukację. Uczy się w 7 klasowej I Żeńskiej Szkole Udziałowej. Jej edukację wspiera matka - która, przez pewien czas (w latach 1907-1912) jest nauczycielką tej szkoły(w 1920r Szkoła Udziałowa - zostaje przemianowana na Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej).
Budynek szkoły do której uczęszczała w Płocku Paulina Maciejowska,
późniejsze Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej
Budynek szkoły do której uczęszczała w Płocku Paulina Maciejowska,
późniejsze Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej
Przy Szkole Udziałowej, w kwietniu 1913r, Paulina Maciejowska zakłada wraz z: Janiną Korewicką, Zosią Zdziarską, Janiną Górecką i Martą Kleindienstówną - I Żeńską Drużynę Skautek im. Zofii Chrzanowskiej. W tym czasie działalność drużyn harcerskich i skautowych w zaborze rosyjskim jest nielegalna, więc drużyna działa w systemie konspiracyjnym. Harcerzem zostaje także jej młodszy brat Bohdan, który zapisuje się I Drużyny Harcerskiej im. Szymona Mohorta działającej przy Gimnazjum do którego uczęszcza, następnie działa w III Męskiej Drużynie im. Jana Kilińskiego, a w 1920r. jest nawet członkiem Komendy Chorągwi ZHP w Płocku. W harcerstwie udziela się także pani Janina Maciejowska. Wraz z Pauliną, organizuje we wrześniu 1917r. kurs instruktorski dla dziewcząt.
Druhny z drużyny harcerskiej założonej w Płocku przez Polę Maciejowską,
zdjęcie pochodzi z okresu 1920-1932
Paulina Maciejowska - około 1915r.
Egzamin maturalny zdaje w październiku 1916r. przed komisją w Warszawie. Tuż po jego zdaniu zostaje przyjęta na Uniwersytet Warszawski na Wydział Filozoficzny, będzie w jego ramach studiować historię.
W latach 1917–1920 Pola Maciejowska jest aktywną harcerką, pełni funkcję komendantki okręgu III–B ZHP w Płocku, który obejmuje teren ówczesnych powiatów Gostynin, Płock, Rypin i Sierpc, a do wiosny 1919 roku również powiatów Ciechanów, Mława, Przasnysz i Kutno.
Druhny z drużyny harcerskiej założonej w Płocku przez Polę Maciejowską,
zdjęcie pochodzi z okresu 1920-1932
Paulina Maciejowska kończy szkołę Udziałową w 1915r. Przez kolejny rok przygotowuje się do zdania matury. W tym też czasie prowadzi zastęp "Bratków" złożonych z uczennic 7 klasy Szkoły Udziałowej w założonej przez siebie drużynie w Płocku.
Paulina Maciejowska - około 1915r.
Egzamin maturalny zdaje w październiku 1916r. przed komisją w Warszawie. Tuż po jego zdaniu zostaje przyjęta na Uniwersytet Warszawski na Wydział Filozoficzny, będzie w jego ramach studiować historię.
Poza harcerstwem działa w Akademickim Kole Szerzenia Wiedzy Społecznej, którego jest wiceprzewodniczącą, wstępuje do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej i po niedługim czasie zostaje jego przewodniczącą(organizacja ta z biegem czasu zmienia nazwę na Związek Młodzieży Socjalistycznej, a później na Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej).
Pola Maciejowska, około 1918r.
Pola udziela się na Uniwersytecie Ludowym, a także na Kursach dla Dorosłych Magistratu m. Warszawy. Tak opisuje jej ówczesną działalność Zofia Namitkiewiczówna: "Umie ona zachęcić. Nawet porwać słuchaczy. Wykłady druhny Poli gromadzą setki osób i choć odbywają się wieczorem, po całodziennej pracy zarówno nauczycielki, jak i uczniów — przeciągają się niekiedy do późnej godziny. Wówczas gromada słuchaczy odprowadza „Panią" do tramwaju, nie chcąc jej narazić na samotną wędrówkę po niezbyt bezpiecznych ulicach Ochoty czy Woli".
Pola Maciejowska, około 1918r.
Nadchodzi rok 1920. Pola w sierpniu tego roku wraz z grupą studentów Uniwersytetu Warszawskiego wyjeżdża do Zagłębia Dąbrowskiego (być może, jak podaje Encykopedia Powstań Śląskich z ramienia PPS). Tam, 17 sierpnia 1920r. w Będzinie otrzymuje dowód tymczasowy, a być może także i fałszywy na nazwisko Szchulz, którym to nazwiskiem, dla bezpieczeństwa, będzie się posługiwała po drugiej stronie granicy. Dwa dni później wybucha II Powstanie Śląskie. Pola Maciejowska bierze w nim udział. Prawdopodobnie jest kurierką, być może sanitariuszką. Powstanie kończy się 25 sierpnia 1920r.
To prawdopodobnie przez tym (dzisiaj już niestniejącym) budynkiem gospodą "Deutscher Haus",
zaaresztowano Pole Maciejowską
Kolejne godziny w życiu Poli Maciejowskiej są jedną wielką niewiadomą. Członkowie partii angażują do pomocy przy jej uwolnieniu z więzienia znanego obrońcę w procesach robotniczych, zabrskiego adwokata Lichtensteina. Ona sama zostaje poddana przesłuchaniu, jednak nie przynosi ono żadnych rezultatów. Jest wielce prawdopodobne - jak wspomina o tym "Świat Górnika" z 1946r., że Maciejowska zostaje umieszczona w jednej celi wraz z kryminalistkami.
Więzienie/areszt, w którym zostaje osadzona Pola Maciejowska i którego już nie opuści
Gdy w południe 11 listopada 1920r. (lub 12 listopada na co wskazywał by nekrolog) znajomi chcą odwiedzić Polę w areszcie, dowiadują się, że popełniła ona samobójstwo i powiesiła się w celi na pasku od sukienki(w innej wersji na prześcieradle). Co wydarzyło się pomiędzy 10 a 12 listopada? Czy faktycznie Pola Maciejowska popełniła samobójstwo? Czy może osadzone wraz z nią kobiety ją zamordowały? Jeżeli tak, to czy działały z czyjegoś polecenia? Komu mogło zależeć na likwidacji młodej działaczki? Odpowiedzi na te pytania nie zostały udzielone wtedy i nie znamy ich dzisiaj.
Nekrolog Poli Maciejowskiej zamieszczony w Robotniku z 1920r. nr 312
Gdy władze miejskie dowiadują się o śmierci Maciejowskiej zostaje wszczęte śledztwo, miasto huczy od plotek, w dochodzenie angażuje się także Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa w Opolu. Niestety wygląda na to, że bezskutecznie.
Artykuł zamieszczony w Katoliku nr 142 z 1920r.
Grób Poli Maciejowskiej na bytomskim cmentarzu
Pola mieszkając w Będzinie nielegalnie przekracza granicę jeżdżąc na Śląsk. Jak pisze w jej biogramie Namitkiewiczówna: "Uczy czytać i pisać po polsku, uczy polskich piosenek w dziewczęcym Związku Śpiewaczym, a przede wszystkiem w coraz to innej miejscowości, w coraz to innym domu urządza zebrania, odczyty, pogadanki". O tej swojej działalności tak pisze do matki: "Jestem wbrew oczekiwaniu jedynym członkiem rodziny, któremu nic grozi (...) czuję, że czynię to, co powinnam i kąpię się w zdrowym śmiechu młodej, mocno ze sobą sprzęgniętej gromadki studenckiej."
Raport Józefa Alozjego Gawrycha z 1920r.
Według "Encyklopedii Powstań Śląskich z 1982r. Pola Maciejowska współpracuje z Komitetem Plebiscytowym w Bytomiu, a szczególnie z Inspektoratem Harcerskim Okręgu Górnego Ślaska, tę informację potwierdza także druhna hm. Ewa Grodecka w opracowanym przez siebie biogramie, powstałym w 1938r. Jednak z drugiej strony, w raportach Józefa Alojzego Gawrycha, współpracownika Korfantego - szefa policji przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym, które powstały tuż po śmierci Poli - Maciejowska nazywana "jest pewną kobietą" - co wskazywałoby, że nie była osobą znaną w Komisariacie. Jest też możliwe, że Gawrych mimo pełnionej przez siebie funkcji, mógł o tym nie wiedzieć, tym bardziej, że współpraca Poli z Inspektoratem, mogła trwać bardzo krótko.
Raport Józefa Alozjego Gawrycha z 1920r.
26 września 1920r. powstaje Komunistyczna Partia Ziem Śląskich, którą zakładają rozłamowcy PPS z Stanisławem Barczyńskim na czele. Wszystko wskazuje na to, że w działalność tej organizacji wciągają także Polę Maciejowską, która wyrobiła już sobie bardzo dobrą opinię, ma świetne kontakty, jest lubiana i ma dar przekonywania do swoich poglądów. Maciejowska przyjmuje na potrzeby Partii pseudonim "Kałuża".
Fragment artykułu z "Czerwonego Sztandaru" z 12 grudnia 1920r.
Fragment artykułu z "Czerwonego Sztandaru" z 12 grudnia 1920r.
Jesienią na Śląsk przyjeżdża wraz z mężem Tadeuszem Żarskim, starsza siostra Poli - Zofia. Być może to ona proponuje Poli wstąpienie do KPZŚ. Jest bowiem bardzo silną osobowością i niezwykłą osobą, a przy tym zdeklarowaną komunistką. Już podczas studiów w Krakowie Zofia Maciejowska wraz z przyszłym mężem Tadeuszem Żarskim zakłada lewicową frakcję PPS-Rewolucja. W 1917r. jest aktywnym uczestnkiem Rewolucji w Rosji - wchodzi z Żarskim w skład Komitetu Polskiego w Piotrogrodzie. Po powrocie do Polski, zostaje wybrana z ramienia PPS na członka Rady Delegatów Robotniczych w Warszawie, a Podczas XVI Zjazd PPS zaboru rosyjskiego, który odbył się w Krakowie 23-25 kwietnia 1919r. wraz z Adamem Landym i Tadeuszem Żarskim broni rewolucyjnego charakteru Rad Delegatów Robotniczych opowiadając się za przebudowę Polski w republikę socjalistyczną.
Wróćmy jednak do Poli. Nadal organizuje spotkania po domach, agituje - tym razem jednak na rzecz KPZŚ, a od 7 listopada 1920r. Komunistycznej Partii Górnego Śląska (która powstała z połączenia kilku partii komunistycznych). Najczęściej można ją spotkać w domach robotników i górników. Zameldowuje się nawet w Chropaczowie (okolice Świętochłowic) i zmieszkuje w domu pani Winklerowej. Najchętniej jednak pracuje w okolicach Bytomia. W nocy z 9 na 10 listopada śpi w Michowicach w domu pana Gwoździa. Stamtąd rankiem 10 listopada udaje się na spotkanie, które ma się odbyć w restauracji Hugo Schindlera przy jednej z głównej ulicy Miechowic - Hindenburgstrasse(obecnie ks. Jana Frenzla). Tam zostaje zaaresztowana przez policję plebiscytową i przewieziona do bytomskiego więzienia.
To prawdopodobnie przez tym (dzisiaj już niestniejącym) budynkiem gospodą "Deutscher Haus",
zaaresztowano Pole Maciejowską
Kolejne godziny w życiu Poli Maciejowskiej są jedną wielką niewiadomą. Członkowie partii angażują do pomocy przy jej uwolnieniu z więzienia znanego obrońcę w procesach robotniczych, zabrskiego adwokata Lichtensteina. Ona sama zostaje poddana przesłuchaniu, jednak nie przynosi ono żadnych rezultatów. Jest wielce prawdopodobne - jak wspomina o tym "Świat Górnika" z 1946r., że Maciejowska zostaje umieszczona w jednej celi wraz z kryminalistkami.
Więzienie/areszt, w którym zostaje osadzona Pola Maciejowska i którego już nie opuści
Gdy w południe 11 listopada 1920r. (lub 12 listopada na co wskazywał by nekrolog) znajomi chcą odwiedzić Polę w areszcie, dowiadują się, że popełniła ona samobójstwo i powiesiła się w celi na pasku od sukienki(w innej wersji na prześcieradle). Co wydarzyło się pomiędzy 10 a 12 listopada? Czy faktycznie Pola Maciejowska popełniła samobójstwo? Czy może osadzone wraz z nią kobiety ją zamordowały? Jeżeli tak, to czy działały z czyjegoś polecenia? Komu mogło zależeć na likwidacji młodej działaczki? Odpowiedzi na te pytania nie zostały udzielone wtedy i nie znamy ich dzisiaj.
Nekrolog Poli Maciejowskiej zamieszczony w Robotniku z 1920r. nr 312
Gdy władze miejskie dowiadują się o śmierci Maciejowskiej zostaje wszczęte śledztwo, miasto huczy od plotek, w dochodzenie angażuje się także Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa w Opolu. Niestety wygląda na to, że bezskutecznie.
Artykuł zamieszczony w Katoliku nr 142 z 1920r.
17 listopada 1920r. na cmentarzu parafii św. Trójcy w Bytomiu przy ulicy Kraszewskiego odbywa się pogrzeb Poli, gdyż robotnicy, górnicy oraz władze partii uprosili rodzinę Maciejowskiej - by mogła ona spocząć na śląskiej ziemi. Włodarze miasta obawiając się, że pogrzeb Maciejowskiej przekształci się w demonstrację komunistyczną, zażądały by pogrzeb odbył się po cichu: rankiem, bez sztandarów i mów pogrzebowych. Tak się jednak nie dzieje. Na pogrzebie Maciejowskiej zebierają się tłumy ludzi. Jak podaje Gawrych w kolejnym raporcie - w pogrzebie bierze udział około 300 osób. Wśród uczestników pogrzebu jest rodzina, członkowie partii komunistycznych (najwięcej z Chorzowa), a także młodzież z Uniwersytetu Warszawskiego.
Grób Poli Maciejowskiej na bytomskim cmentarzu
Być może sprawa Poli Maciejowskiej została by rozwiązana i dzisiaj nie mielibyśmy wątpliwości co zdarzyło się pomiędzy 10 a 12 listopada 1920r. w bytomskim więzieniu, gdyby nie kolejna tajemnicza śmierć. Trzy dni po pogrzebie Poli, 20 listopada 1920r. wskutek ośmiu ran postrzałowych głowy i klatki piersiowej umiera w Bytomiu Teofil Kupka, polityk górnośląski, były współpracownik Korfantego, założyciel Górnośląskiego Komitetu Plebiscytowego, dążący do autonomii Śląska i krytyk polityki Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Odciąga on skutecznie uwagę od sprawy Poli Maciejowskiej.
Członkostwo w partii komunistycznej (niecałe 1,5 miesiąca) nie wpłynęło na całościową ocenę działalności i postawę Poli Maciejowskiej przez władze harcerskie. W 1934r. w "Skrzydłach" ukazał się jej biogram autorstwa - druhny Namitkiewiczówny. Rok później Pola Maciejowska znalazła się na pamiątkowej widokówce, poświęconej harcerzom, którzy zginęli podczas walk o Niepodległość. Autorem serii była Komisja Kół Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość przy Naczelnictwie Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie. Wyróżnionych w ten sposób zostało 20 osób, zaś Pola - była wśród nich jedyną kobietą, harcerką. Widokówki te, najprawdopodobniej w formie powiększonej, zostały zaprezentowane na wystawie podczas Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa w Spale w 1935r.
Widokówka z 1935r. z druhną Polą Maciejowską
Widokówka z 1935r. z druhną Polą MaciejowskąW 1937r. ukazał się kolejny biogram Poli - tym razem autorstwa hm. Ewy Grodeckiej, w serii "Nasze siostry, nasze patronki". Książeczki te opracowane przez druhnę Grodecką zawierały biogramy osób, które zostały zweryfikowane przez ZHP i były polecane na bohaterów drużyn. Na odzew nie trzeba było długo czekać. W maju 1938r. w Rudzie Śląskiej - 2 Drużyna Harcerek im. Romualda Traugutta - przyjęła imię Poli Maciejowskiej.
Po 1945r. wokół życia i śmierci Poli Maciejowskiej uzbierało się mnóstwo mitów i półprawd. Postać Maciejowskiej wykorzystały władze PRL-u - zmieniając i dostosowując fakty do własnych potrzeb, np.: dorabiając do aresztowania wątek jej postrzelenia na bytomskim rynku przez Niemców. Zapewne podyktowane było to faktem, że zamierzano nazwać rynek (wówczas Plac Inwalidów Wojennych) imieniem Poli Maciejowskiej - co zresztą zrobiono w 1953r. (uchwała MRN IX/22/53 z 18 sierpnia) - popełniając przy okazji błąd w nazwisku.
Widokówka z 1969r. z nazwą Plac Maciejewskiej
Widokówka z 1969r. z nazwą Plac Maciejewskiej
Pola Maciejowska została tuż po wojnie patronką Szkoły Podstawowej nr 12 w Bytomiu. Gdy zaś w 1974r. połączono dwie szkoły funkcjonujące w tym samym budynku (przy dzisiejszej Alei Legionów): SP nr 5 i SP nr 12, nowopowstała placówka - Szkoła Podstawowa nr 5 przejęła imię Poli Maciejowskiej.
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Poli Maciejowskiej w Bytomiu
Na podstawie:
Archiwum Akt Dawnych
Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej w Płocku 1920-1932
Artur Leinwand, Ze wspomnień redaktora "Jedności robotniczej"
Bulletin de Presse nr 271, 1920r.
Życie Bytomskie nr 11 z 1958r.
Maryniakowa Irena - Polacy rozstrzelani w latach 1920–1937 w Rosji (w materiałach Archiwum Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża w Moskwie), 2010r.
Myśl Niepodległa - nr 461 z 1919r.
Robotnik Centralny Organ PPS, nr 175, z 1920r.
Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego - Studentki Uniwersytetu Warszawskiego w latach przełomu 1918-1921
Katolik nr 142, 1920r.
FotoPolska
Studia Śląskie tom 33 z 1978r.
Robotnik nr 312 z 1920r.
Federacja Bibliotek Cyfrowych - Pionier
Organizacje komunistyczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 1918-1922
Tygodnik Płocki, nr 3 z 1987r.
Czerwony Sztandar" z 12 grudnia 1920r.
http://lwj.edu.pl/stara_www/index.php/home/wydarzenia/348-jagiellonskie-zaduszki-janina-maciejowska.html
Archiwum Akt Dawnych
Nasze Korzenie nr 12, Muzeum w Płocku 2017r.
Świat Górnika, nr 6, 1946r.
Skrzydła nr 2, 1934r.
Biogram Poli Maciejowskiej - Eugeniusz Loska 2021r.
Archiwum Powstań Śląskich, seria I, Tom II
Wikipedia
hm. Benedykt Sandomierski - Dzieje Harcerstwa Płockiego od 1912r., Płock 2012r.Świat Górnika, nr 6, 1946r.
Skrzydła nr 2, 1934r.
Biogram Poli Maciejowskiej - Eugeniusz Loska 2021r.
Archiwum Powstań Śląskich, seria I, Tom II
Wikipedia
Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej w Płocku 1920-1932
Artur Leinwand, Ze wspomnień redaktora "Jedności robotniczej"
Bulletin de Presse nr 271, 1920r.
Życie Bytomskie nr 11 z 1958r.
Maryniakowa Irena - Polacy rozstrzelani w latach 1920–1937 w Rosji (w materiałach Archiwum Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża w Moskwie), 2010r.
Myśl Niepodległa - nr 461 z 1919r.
Robotnik Centralny Organ PPS, nr 175, z 1920r.
Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego - Studentki Uniwersytetu Warszawskiego w latach przełomu 1918-1921
Katolik nr 142, 1920r.
FotoPolska
Studia Śląskie tom 33 z 1978r.
Robotnik nr 312 z 1920r.
Federacja Bibliotek Cyfrowych - Pionier
Organizacje komunistyczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 1918-1922
Tygodnik Płocki, nr 3 z 1987r.
Czerwony Sztandar" z 12 grudnia 1920r.
http://lwj.edu.pl/stara_www/index.php/home/wydarzenia/348-jagiellonskie-zaduszki-janina-maciejowska.html