Paulina Maciejowska
Paulina Maciejowska urodziła się 3 lutego 1899r. w Kowlu (dzisiaj Ukraina) w rodzinie Piotra i Janiny z domu Miszewskiej. Paulina miała starszą siostrę Zofię, oraz młodszego brata Bohdana. Początkowo rodzina Maciejowskich mieszka w Warszawie, następnie aż do 1903r. przenosi się z miejsca na miejsce, za sprawą pracy jaką otrzymał Piotr Maciejowski(technik drogowy) najpierw przy budowie Koleji Nadwiślańskiej, a następnie trasy Kowel-Kijów. W 1903r. cala rodzina osiedla się w Płocku (rodzinnym mieście pani Janiny Miszewskiej Maciejowskiej) i zamieszkuje najprawdopodobniej przy ulicy Królewieckiej 17.
W Płocku Paulina rozpoczyna swoją edukację. Uczy się w 7 klasowej I Żeńskiej Szkole Udziałowej. Jej edukację wspiera matka - która, przez pewien czas (w latach 1907-1912) jest nauczycielką tej szkoły(w 1920r Szkoła Udziałowa - zostaje przemianowana na Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej).
![maciejowskapoalina212a](/historia/images/maciejowskapoalina212a.jpg)
Budynek szkoły do której uczęszczała w Płocku Paulina Maciejowska,
późniejsze Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej
![maciejowskapoalina212a](/historia/images/maciejowskapoalina212a.jpg)
Budynek szkoły do której uczęszczała w Płocku Paulina Maciejowska,
późniejsze Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej
Przy Szkole Udziałowej, w kwietniu 1913r, Paulina Maciejowska zakłada wraz z: Janiną Korewicką, Zosią Zdziarską, Janiną Górecką i Martą Kleindienstówną - I Żeńską Drużynę Skautek im. Zofii Chrzanowskiej. W tym czasie działalność drużyn harcerskich i skautowych w zaborze rosyjskim jest nielegalna, więc drużyna działa w systemie konspiracyjnym. Harcerzem zostaje także jej młodszy brat Bohdan, który zapisuje się I Drużyny Harcerskiej im. Szymona Mohorta działającej przy Gimnazjum do którego uczęszcza, następnie działa w III Męskiej Drużynie im. Jana Kilińskiego, a w 1920r. jest nawet członkiem Komendy Chorągwi ZHP w Płocku. W harcerstwie udziela się także pani Janina Maciejowska. Wraz z Pauliną, organizuje we wrześniu 1917r. kurs instruktorski dla dziewcząt.
![maciejowskapoalina212a3](/historia/images/maciejowskapoalina212a3.jpg)
Druhny z drużyny harcerskiej założonej w Płocku przez Polę Maciejowską,
zdjęcie pochodzi z okresu 1920-1932
![maciejowskapoalina212a3s](/historia/images/maciejowskapoalina212a3s.jpg)
Paulina Maciejowska - około 1915r.
Egzamin maturalny zdaje w październiku 1916r. przed komisją w Warszawie. Tuż po jego zdaniu zostaje przyjęta na Uniwersytet Warszawski na Wydział Filozoficzny, będzie w jego ramach studiować historię.
W latach 1917–1920 Pola Maciejowska jest aktywną harcerką, pełni funkcję komendantki okręgu III–B ZHP w Płocku, który obejmuje teren ówczesnych powiatów Gostynin, Płock, Rypin i Sierpc, a do wiosny 1919 roku również powiatów Ciechanów, Mława, Przasnysz i Kutno.
![maciejowskapoalina212a3](/historia/images/maciejowskapoalina212a3.jpg)
Druhny z drużyny harcerskiej założonej w Płocku przez Polę Maciejowską,
zdjęcie pochodzi z okresu 1920-1932
Paulina Maciejowska kończy szkołę Udziałową w 1915r. Przez kolejny rok przygotowuje się do zdania matury. W tym też czasie prowadzi zastęp "Bratków" złożonych z uczennic 7 klasy Szkoły Udziałowej w założonej przez siebie drużynie w Płocku.
![maciejowskapoalina212a3s](/historia/images/maciejowskapoalina212a3s.jpg)
Paulina Maciejowska - około 1915r.
Egzamin maturalny zdaje w październiku 1916r. przed komisją w Warszawie. Tuż po jego zdaniu zostaje przyjęta na Uniwersytet Warszawski na Wydział Filozoficzny, będzie w jego ramach studiować historię.
Poza harcerstwem działa w Akademickim Kole Szerzenia Wiedzy Społecznej, którego jest wiceprzewodniczącą, wstępuje do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej i po niedługim czasie zostaje jego przewodniczącą(organizacja ta z biegem czasu zmienia nazwę na Związek Młodzieży Socjalistycznej, a później na Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej).
![maciejowskapoalina212a6g](/historia/images/maciejowskapoalina212a6g.jpg)
Pola Maciejowska, około 1918r.
Pola udziela się na Uniwersytecie Ludowym, a także na Kursach dla Dorosłych Magistratu m. Warszawy. Tak opisuje jej ówczesną działalność Zofia Namitkiewiczówna: "Umie ona zachęcić. Nawet porwać słuchaczy. Wykłady druhny Poli gromadzą setki osób i choć odbywają się wieczorem, po całodziennej pracy zarówno nauczycielki, jak i uczniów — przeciągają się niekiedy do późnej godziny. Wówczas gromada słuchaczy odprowadza „Panią" do tramwaju, nie chcąc jej narazić na samotną wędrówkę po niezbyt bezpiecznych ulicach Ochoty czy Woli".
![maciejowskapoalina212a6g](/historia/images/maciejowskapoalina212a6g.jpg)
Pola Maciejowska, około 1918r.
Nadchodzi rok 1920. Pola w sierpniu tego roku wraz z grupą studentów Uniwersytetu Warszawskiego wyjeżdża do Zagłębia Dąbrowskiego (być może, jak podaje Encykopedia Powstań Śląskich z ramienia PPS). Tam, 17 sierpnia 1920r. w Będzinie otrzymuje dowód tymczasowy, a być może także i fałszywy na nazwisko Szchulz, którym to nazwiskiem, dla bezpieczeństwa, będzie się posługiwała po drugiej stronie granicy. Dwa dni później wybucha II Powstanie Śląskie. Pola Maciejowska bierze w nim udział. Prawdopodobnie jest kurierką, być może sanitariuszką. Powstanie kończy się 25 sierpnia 1920r.
![polamaciejowiskamiechowice23](/historia/images/polamaciejowiskamiechowice23.jpg)
To prawdopodobnie przez tym (dzisiaj już niestniejącym) budynkiem gospodą "Deutscher Haus",
zaaresztowano Pole Maciejowską
Kolejne godziny w życiu Poli Maciejowskiej są jedną wielką niewiadomą. Członkowie partii angażują do pomocy przy jej uwolnieniu z więzienia znanego obrońcę w procesach robotniczych, zabrskiego adwokata Lichtensteina. Ona sama zostaje poddana przesłuchaniu, jednak nie przynosi ono żadnych rezultatów. Jest wielce prawdopodobne - jak wspomina o tym "Świat Górnika" z 1946r., że Maciejowska zostaje umieszczona w jednej celi wraz z kryminalistkami.
![wiezieniepola202bytom](/historia/images/wiezieniepola202bytom.jpg)
Więzienie/areszt, w którym zostaje osadzona Pola Maciejowska i którego już nie opuści
Gdy w południe 11 listopada 1920r. (lub 12 listopada na co wskazywał by nekrolog) znajomi chcą odwiedzić Polę w areszcie, dowiadują się, że popełniła ona samobójstwo i powiesiła się w celi na pasku od sukienki(w innej wersji na prześcieradle). Co wydarzyło się pomiędzy 10 a 12 listopada? Czy faktycznie Pola Maciejowska popełniła samobójstwo? Czy może osadzone wraz z nią kobiety ją zamordowały? Jeżeli tak, to czy działały z czyjegoś polecenia? Komu mogło zależeć na likwidacji młodej działaczki? Odpowiedzi na te pytania nie zostały udzielone wtedy i nie znamy ich dzisiaj.
![maciejowskanekrolog](/historia/images/maciejowskanekrolog.jpg)
Nekrolog Poli Maciejowskiej zamieszczony w Robotniku z 1920r. nr 312
Gdy władze miejskie dowiadują się o śmierci Maciejowskiej zostaje wszczęte śledztwo, miasto huczy od plotek, w dochodzenie angażuje się także Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa w Opolu. Niestety wygląda na to, że bezskutecznie.![maciejowskapoalina212a3qw](/historia/images/maciejowskapoalina212a3qw.jpg)
Artykuł zamieszczony w Katoliku nr 142 z 1920r.
![maciejowskapoalina212a356](/historia/images/maciejowskapoalina212a356.jpg)
Grób Poli Maciejowskiej na bytomskim cmentarzu
Pola mieszkając w Będzinie nielegalnie przekracza granicę jeżdżąc na Śląsk. Jak pisze w jej biogramie Namitkiewiczówna: "Uczy czytać i pisać po polsku, uczy polskich piosenek w dziewczęcym Związku Śpiewaczym, a przede wszystkiem w coraz to innej miejscowości, w coraz to innym domu urządza zebrania, odczyty, pogadanki". O tej swojej działalności tak pisze do matki: "Jestem wbrew oczekiwaniu jedynym członkiem rodziny, któremu nic grozi (...) czuję, że czynię to, co powinnam i kąpię się w zdrowym śmiechu młodej, mocno ze sobą sprzęgniętej gromadki studenckiej."
![Maciejowska1pewna](/historia/images/Maciejowska1pewna.jpg)
Raport Józefa Alozjego Gawrycha z 1920r.
Według "Encyklopedii Powstań Śląskich z 1982r. Pola Maciejowska współpracuje z Komitetem Plebiscytowym w Bytomiu, a szczególnie z Inspektoratem Harcerskim Okręgu Górnego Ślaska, tę informację potwierdza także druhna hm. Ewa Grodecka w opracowanym przez siebie biogramie, powstałym w 1938r. Jednak z drugiej strony, w raportach Józefa Alojzego Gawrycha, współpracownika Korfantego - szefa policji przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym, które powstały tuż po śmierci Poli - Maciejowska nazywana "jest pewną kobietą" - co wskazywałoby, że nie była osobą znaną w Komisariacie. Jest też możliwe, że Gawrych mimo pełnionej przez siebie funkcji, mógł o tym nie wiedzieć, tym bardziej, że współpraca Poli z Inspektoratem, mogła trwać bardzo krótko.
![Maciejowska1pewna](/historia/images/Maciejowska1pewna.jpg)
Raport Józefa Alozjego Gawrycha z 1920r.
26 września 1920r. powstaje Komunistyczna Partia Ziem Śląskich, którą zakładają rozłamowcy PPS z Stanisławem Barczyńskim na czele. Wszystko wskazuje na to, że w działalność tej organizacji wciągają także Polę Maciejowską, która wyrobiła już sobie bardzo dobrą opinię, ma świetne kontakty, jest lubiana i ma dar przekonywania do swoich poglądów. Maciejowska przyjmuje na potrzeby Partii pseudonim "Kałuża".
![maciejowskapoalina212a6as](/historia/images/maciejowskapoalina212a6as.jpg)
Fragment artykułu z "Czerwonego Sztandaru" z 12 grudnia 1920r.
![maciejowskapoalina212a6as](/historia/images/maciejowskapoalina212a6as.jpg)
Fragment artykułu z "Czerwonego Sztandaru" z 12 grudnia 1920r.
Jesienią na Śląsk przyjeżdża wraz z mężem Tadeuszem Żarskim, starsza siostra Poli - Zofia. Być może to ona proponuje Poli wstąpienie do KPZŚ. Jest bowiem bardzo silną osobowością i niezwykłą osobą, a przy tym zdeklarowaną komunistką. Już podczas studiów w Krakowie Zofia Maciejowska wraz z przyszłym mężem Tadeuszem Żarskim zakłada lewicową frakcję PPS-Rewolucja. W 1917r. jest aktywnym uczestnkiem Rewolucji w Rosji - wchodzi z Żarskim w skład Komitetu Polskiego w Piotrogrodzie. Po powrocie do Polski, zostaje wybrana z ramienia PPS na członka Rady Delegatów Robotniczych w Warszawie, a Podczas XVI Zjazd PPS zaboru rosyjskiego, który odbył się w Krakowie 23-25 kwietnia 1919r. wraz z Adamem Landym i Tadeuszem Żarskim broni rewolucyjnego charakteru Rad Delegatów Robotniczych opowiadając się za przebudowę Polski w republikę socjalistyczną.
Wróćmy jednak do Poli. Nadal organizuje spotkania po domach, agituje - tym razem jednak na rzecz KPZŚ, a od 7 listopada 1920r. Komunistycznej Partii Górnego Śląska (która powstała z połączenia kilku partii komunistycznych). Najczęściej można ją spotkać w domach robotników i górników. Zameldowuje się nawet w Chropaczowie (okolice Świętochłowic) i zmieszkuje w domu pani Winklerowej. Najchętniej jednak pracuje w okolicach Bytomia. W nocy z 9 na 10 listopada śpi w Michowicach w domu pana Gwoździa. Stamtąd rankiem 10 listopada udaje się na spotkanie, które ma się odbyć w restauracji Hugo Schindlera przy jednej z głównej ulicy Miechowic - Hindenburgstrasse(obecnie ks. Jana Frenzla). Tam zostaje zaaresztowana przez policję plebiscytową i przewieziona do bytomskiego więzienia.
![polamaciejowiskamiechowice23](/historia/images/polamaciejowiskamiechowice23.jpg)
To prawdopodobnie przez tym (dzisiaj już niestniejącym) budynkiem gospodą "Deutscher Haus",
zaaresztowano Pole Maciejowską
Kolejne godziny w życiu Poli Maciejowskiej są jedną wielką niewiadomą. Członkowie partii angażują do pomocy przy jej uwolnieniu z więzienia znanego obrońcę w procesach robotniczych, zabrskiego adwokata Lichtensteina. Ona sama zostaje poddana przesłuchaniu, jednak nie przynosi ono żadnych rezultatów. Jest wielce prawdopodobne - jak wspomina o tym "Świat Górnika" z 1946r., że Maciejowska zostaje umieszczona w jednej celi wraz z kryminalistkami.
![wiezieniepola202bytom](/historia/images/wiezieniepola202bytom.jpg)
Więzienie/areszt, w którym zostaje osadzona Pola Maciejowska i którego już nie opuści
Gdy w południe 11 listopada 1920r. (lub 12 listopada na co wskazywał by nekrolog) znajomi chcą odwiedzić Polę w areszcie, dowiadują się, że popełniła ona samobójstwo i powiesiła się w celi na pasku od sukienki(w innej wersji na prześcieradle). Co wydarzyło się pomiędzy 10 a 12 listopada? Czy faktycznie Pola Maciejowska popełniła samobójstwo? Czy może osadzone wraz z nią kobiety ją zamordowały? Jeżeli tak, to czy działały z czyjegoś polecenia? Komu mogło zależeć na likwidacji młodej działaczki? Odpowiedzi na te pytania nie zostały udzielone wtedy i nie znamy ich dzisiaj.
![maciejowskanekrolog](/historia/images/maciejowskanekrolog.jpg)
Nekrolog Poli Maciejowskiej zamieszczony w Robotniku z 1920r. nr 312
Gdy władze miejskie dowiadują się o śmierci Maciejowskiej zostaje wszczęte śledztwo, miasto huczy od plotek, w dochodzenie angażuje się także Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa w Opolu. Niestety wygląda na to, że bezskutecznie.
![maciejowskapoalina212a3qw](/historia/images/maciejowskapoalina212a3qw.jpg)
Artykuł zamieszczony w Katoliku nr 142 z 1920r.
17 listopada 1920r. na cmentarzu parafii św. Trójcy w Bytomiu przy ulicy Kraszewskiego odbywa się pogrzeb Poli, gdyż robotnicy, górnicy oraz władze partii uprosili rodzinę Maciejowskiej - by mogła ona spocząć na śląskiej ziemi. Włodarze miasta obawiając się, że pogrzeb Maciejowskiej przekształci się w demonstrację komunistyczną, zażądały by pogrzeb odbył się po cichu: rankiem, bez sztandarów i mów pogrzebowych. Tak się jednak nie dzieje. Na pogrzebie Maciejowskiej zebierają się tłumy ludzi. Jak podaje Gawrych w kolejnym raporcie - w pogrzebie bierze udział około 300 osób. Wśród uczestników pogrzebu jest rodzina, członkowie partii komunistycznych (najwięcej z Chorzowa), a także młodzież z Uniwersytetu Warszawskiego.
![maciejowskapoalina212a356](/historia/images/maciejowskapoalina212a356.jpg)
Grób Poli Maciejowskiej na bytomskim cmentarzu
Być może sprawa Poli Maciejowskiej została by rozwiązana i dzisiaj nie mielibyśmy wątpliwości co zdarzyło się pomiędzy 10 a 12 listopada 1920r. w bytomskim więzieniu, gdyby nie kolejna tajemnicza śmierć. Trzy dni po pogrzebie Poli, 20 listopada 1920r. wskutek ośmiu ran postrzałowych głowy i klatki piersiowej umiera w Bytomiu Teofil Kupka, polityk górnośląski, były współpracownik Korfantego, założyciel Górnośląskiego Komitetu Plebiscytowego, dążący do autonomii Śląska i krytyk polityki Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Odciąga on skutecznie uwagę od sprawy Poli Maciejowskiej.
![kupkamorders](/historia/images/kupkamorders.jpg)
Członkostwo w partii komunistycznej (niecałe 1,5 miesiąca) nie wpłynęło na całościową ocenę działalności i postawę Poli Maciejowskiej przez władze harcerskie. W 1934r. w "Skrzydłach" ukazał się jej biogram autorstwa - druhny Namitkiewiczówny. Rok później Pola Maciejowska znalazła się na pamiątkowej widokówce, poświęconej harcerzom, którzy zginęli podczas walk o Niepodległość. Autorem serii była Komisja Kół Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość przy Naczelnictwie Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie. Wyróżnionych w ten sposób zostało 20 osób, zaś Pola - była wśród nich jedyną kobietą, harcerką. Widokówki te, najprawdopodobniej w formie powiększonej, zostały zaprezentowane na wystawie podczas Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa w Spale w 1935r.
Widokówka z 1935r. z druhną Polą Maciejowską
![maciejowskapoalina212a6r](/historia/images/maciejowskapoalina212a6r.jpg)
W 1937r. ukazał się kolejny biogram Poli - tym razem autorstwa hm. Ewy Grodeckiej, w serii "Nasze siostry, nasze patronki". Książeczki te opracowane przez druhnę Grodecką zawierały biogramy osób, które zostały zweryfikowane przez ZHP i były polecane na bohaterów drużyn. Na odzew nie trzeba było długo czekać. W maju 1938r. w Rudzie Śląskiej - 2 Drużyna Harcerek im. Romualda Traugutta - przyjęła imię Poli Maciejowskiej.
Po 1945r. wokół życia i śmierci Poli Maciejowskiej uzbierało się mnóstwo mitów i półprawd. Postać Maciejowskiej wykorzystały władze PRL-u - zmieniając i dostosowując fakty do własnych potrzeb, np.: dorabiając do aresztowania wątek jej postrzelenia na bytomskim rynku przez Niemców. Zapewne podyktowane było to faktem, że zamierzano nazwać rynek (wówczas Plac Inwalidów Wojennych) imieniem Poli Maciejowskiej - co zresztą zrobiono w 1953r. (uchwała MRN IX/22/53 z 18 sierpnia) - popełniając przy okazji błąd w nazwisku.
![placmaciejowskiej202345](/historia/images/placmaciejowskiej202345.jpg)
Widokówka z 1969r. z nazwą Plac Maciejewskiej
![placmaciejowskiej202345](/historia/images/placmaciejowskiej202345.jpg)
Widokówka z 1969r. z nazwą Plac Maciejewskiej
Pola Maciejowska została tuż po wojnie patronką Szkoły Podstawowej nr 12 w Bytomiu. Gdy zaś w 1974r. połączono dwie szkoły funkcjonujące w tym samym budynku (przy dzisiejszej Alei Legionów): SP nr 5 i SP nr 12, nowopowstała placówka - Szkoła Podstawowa nr 5 przejęła imię Poli Maciejowskiej.
![maciejowskapoalina212a6rju](/historia/images/maciejowskapoalina212a6rju.jpg)
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Poli Maciejowskiej w Bytomiu
Na podstawie:
Archiwum Akt Dawnych
Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej w Płocku 1920-1932
Artur Leinwand, Ze wspomnień redaktora "Jedności robotniczej"
Bulletin de Presse nr 271, 1920r.
Życie Bytomskie nr 11 z 1958r.
Maryniakowa Irena - Polacy rozstrzelani w latach 1920–1937 w Rosji (w materiałach Archiwum Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża w Moskwie), 2010r.
Myśl Niepodległa - nr 461 z 1919r.
Robotnik Centralny Organ PPS, nr 175, z 1920r.
Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego - Studentki Uniwersytetu Warszawskiego w latach przełomu 1918-1921
Katolik nr 142, 1920r.
FotoPolska
Studia Śląskie tom 33 z 1978r.
Robotnik nr 312 z 1920r.
Federacja Bibliotek Cyfrowych - Pionier
Organizacje komunistyczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 1918-1922
Tygodnik Płocki, nr 3 z 1987r.
Czerwony Sztandar" z 12 grudnia 1920r.
http://lwj.edu.pl/stara_www/index.php/home/wydarzenia/348-jagiellonskie-zaduszki-janina-maciejowska.html
Archiwum Akt Dawnych
Nasze Korzenie nr 12, Muzeum w Płocku 2017r.
Świat Górnika, nr 6, 1946r.
Skrzydła nr 2, 1934r.
Biogram Poli Maciejowskiej - Eugeniusz Loska 2021r.
Archiwum Powstań Śląskich, seria I, Tom II
Wikipedia
hm. Benedykt Sandomierski - Dzieje Harcerstwa Płockiego od 1912r., Płock 2012r.Świat Górnika, nr 6, 1946r.
Skrzydła nr 2, 1934r.
Biogram Poli Maciejowskiej - Eugeniusz Loska 2021r.
Archiwum Powstań Śląskich, seria I, Tom II
Wikipedia
Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej w Płocku 1920-1932
Artur Leinwand, Ze wspomnień redaktora "Jedności robotniczej"
Bulletin de Presse nr 271, 1920r.
Życie Bytomskie nr 11 z 1958r.
Maryniakowa Irena - Polacy rozstrzelani w latach 1920–1937 w Rosji (w materiałach Archiwum Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża w Moskwie), 2010r.
Myśl Niepodległa - nr 461 z 1919r.
Robotnik Centralny Organ PPS, nr 175, z 1920r.
Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego - Studentki Uniwersytetu Warszawskiego w latach przełomu 1918-1921
Katolik nr 142, 1920r.
FotoPolska
Studia Śląskie tom 33 z 1978r.
Robotnik nr 312 z 1920r.
Federacja Bibliotek Cyfrowych - Pionier
Organizacje komunistyczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 1918-1922
Tygodnik Płocki, nr 3 z 1987r.
Czerwony Sztandar" z 12 grudnia 1920r.
http://lwj.edu.pl/stara_www/index.php/home/wydarzenia/348-jagiellonskie-zaduszki-janina-maciejowska.html